लिम्बू समुदायको लोकप्रिय धाननाच लोप हुँदै गएपछि पछिल्लो युवापुस्ता संरक्षणमा जुट्न थालेका छन् । आफ्नो मौलिक संस्कृतिलाई पछिल्लो पुस्तालाई हस्तान्तरण गर्न नाच प्रतियोगिता आयोजना गर्न लागिएको हो ।
आगामी चासोक ताङनाम पर्वको अवसरमा ताप्लेजुङमा धाननाच प्रतियोगिता हुने भएको छ । आउँदो पुस १० गते प्रतियोगिता हुने आयोेजक समितिले जनाएको छ । चासोक तङनाम लिम्बू समुदायको विशेष पर्व हो ।
विगतमा गाउँमा मेला पर्वहरुमा धाननाच विस्तारै हराउँदै गएकाले यसको संरक्षण र पुस्तान्तरणका लागि प्रतियोगिता गर्न लागिएको चासोक तङनाम सञ्चालक समितिका अध्यक्ष चन्द्र थेपेले बताए । उनका अनुसार यो नाच एकले अर्काको हात समाएर गोलाकार घेरा बनाई सामूहिकरूपमा नाच्ने गरिन्छ ।
लिम्बू समुदायमा हुने विवाह, सुख–दुःखका कार्य, मेला हाट र अन्य उत्सवमा यो नाचको प्रचलन छ । साइनो सम्बन्ध नभएका युवायुवती धाननाचमा सरिक हुने भए पनि वृद्धवृद्धा पनि उत्तिकै सौहार्दताका साथ नाचमा सरिक हुन्छन् ।
प्रतियोगितामा प्रथमलाई १५ हजार रुपैयाँ, दोस्रोलाई दश हजार रुपैयाँ र तेस्रोलाई पाँच हजार रुपैयाँ दिइने आयोजक समितिका सचिव दिनेश लिङखिमले बताए । लिम्बू जातिको साँझा संस्था याक्थुङचुम्लुङका अध्यक्ष इन्दिरा मेन्याङबोका अनुसार धाननाच साइनो सम्बन्धभन्दा अलग रहेर नाच्ने गरिन्छ ।
नाच्नुभन्दा अघि केटा र केटी पक्षबीच साइनो सम्बन्ध केलाउनुपर्छ । साइनो नभए माफी मागेर छुट्नुपर्छ । उनले भने, ‘धाननाच अत्यन्तै अनुशासनमा रहेर नाचिन्छ । नाच्ने क्रममा एकले अर्काको खुट्टा भुलबस टेक्न पुगे पनि माफी माग्नुपर्छ । यो नाच्ने ठाउँलाई ‘खला’ भनिन्छ । यो लिम्बू जातिको चिनारीसमेत हो ।’
धाननाच अहिले लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । पहिले प्रशस्तै नाचिने धाननाच अहिले ‘खला’बाट विस्थापित भएर ‘भिडियो र स्टेज’मा सीमित हुन पुगेको समितिका सहसचिव अनिता पन्दाकले बताइन् । कला र संस्कृति नयाँ पुस्तालाई हस्तान्तरण गर्न नसक्दा हराउँदै गएकाले धाननाचको प्रवद्र्धन तथा संरक्षण गर्दै पुस्तान्तरण गर्नका लागि प्रतियोगिता गर्नुपरेको उनको भनाइ छ ।
नाच्दा पालाम (एक प्रकारको छन्दबद्ध गीत) गाउनु अनिवार्य छ । पालाम केटा र केटी पक्षबीच सवालजवाफको रुपमा चरण–चरणमा गाइन्छ । पालाममा सृष्टिको उत्पत्ति, मानवसभ्यताको विकासक्रमदेखि मायाप्रीतिसम्मका कुरा हुन्छ । पालाम सवाल–जवाफको क्रममा एक–अर्काबीच मायाप्रेम बस्न गई विवाहसमेत हुने गरेको छ । धाननाचको उत्पत्तिबारे लिम्बू जातिको धर्मशास्त्र मुन्धुममा रमाइलो कथा छ ।
‘फाङभङना’ नामको चराले धपाउन नपाइने सर्तमा घैया धानको बीउ ल्याएर दिएपछि मानिस कृषि युगमा प्रवेश गरेको कुरा उल्लेख छ ।
मानिसले दुःख गरेर फलाएको अन्न हुलका हुल चरा आएर खाइदिन थाले । तब मानिसले नयाँ जुक्ति निकालेर पाकेको धान खलामा जम्मा गरे । एकले अर्काको हात समाएर ‘छुई हा हा ।’ भन्दै धान कुल्चन थाले । चराहरू पर भागे । यसरी धाननाच हुन गएको यसका जानकार भनाइ छ ।
पूर्वका लिम्बू बाहुल्य जिल्ला ताप्लेजुङ, पाँचथर, इलाम, झापा, मोरङ, सुनसरी, धनकुटा, तेह्रथुम र सङ्खुवासभालगायत जिल्लामा लिम्बू समुदायको बसोबास भएको स्थानमा धाननाच नाच्ने गरिन्छ ।
पश्चिमा संस्कृतिको बढ्दो प्रभाव, युवापुस्तामा मौलिक कला–संस्कृतिप्रतिको घट्दो रुचिका कारण धाननाच पनि लोप हँुदै गएकाले यसको संरक्षण र पुस्तान्तरणका लागि प्रतियोगिता गर्नुपरेको बताइएको छ ।
